Internationale Hanze naar Kampen

Bestaat er eigenlijk zoiets als een Hanze DNA? Delen entrepreneurs van nu –scheepsbouwers, ondernemers, marketeers – uit pakweg Deventer, Rostock of Kaliningrad een geheimzinnig gen waarmee ze nog verbonden zijn met elkaar en het roemrijk verleden van de Hanze? Of is dat louter romantiek en wensdenken… Vast staat dat de Hanze anno nu meer is dan de folklore van palingroken, netten breien en varkens aan het spit. Tijdens de Internationale Hanzedagen in Kampen worden toerisme en aandacht voor grote (water) vraagstukken gecombineerd.

Circulaire economie, waterveiligheid, duurzaamheid en vernieuwing staan geagendeerd op het door de provincie Overijssel georganiseerde Hanzecongres op 16 juni.

Ondernemers, bestuurders en ambtenaren uit heel Europa komen er op af. Het thema is ‘Water verbindt’. De sprekers op het congres variëren van poolreizigster tot havenprofessor, van watergraaf tot klimaatjournalist.
‘Ondernemerschap, arbeidsethos, verbinding, samenwerking, familiebedrijven.. dat zijn waarden die in de Hanzesteden al heel lang gemeengoed zijn. Daar liggen uitdagingen en kansen. Los van grenzen en regeringen zijn dit soort vrijwillige Europese verbanden juist nodig in een steeds verder polariserende wereld. Gebaseerd op wederzijds voordeel, gedeelde belangen en waarden. Grote opgaven kun je alleen in samenwerkingsverbanden oplossen’ zegt Eddy van Hijum, gedeputeerde economie van de provincie Overijssel.

De Kracht van Oost-Nederland
Hij verwijst naar ‘De Kracht van Oost-Nederland’, een recente wetenschappelijke studie die de essentie van het ondernemerschap in deze regio omschrijft als ‘een sterke lokale basis en een internationale blik.’ Familiebedrijven vormen de kracht van de regio, die niet alleen in de grote steden, maar ook in de dorpen en kleine kernen voelbaar is. Dankzij de hoge arbeidsmoraal, vakmanschap, kennisclusters en de bereidheid om elkaar te helpen is Oost Nederland flexibel en veerkrachtig, zegt het onderzoek.

Lef en durf
Dat was ook de moraal van de oude Hanze, beklemtoond Harry Webers, de ontwikkelaar van het ambitiedocument ‘De Nieuwe Hanze’.  Hij bepleit daarin dat de Hanzewaarden, het ondernemerschap en de gemeenschapszin een prima basis vormen om de huidige economie om te buigen naar een duurzaam economisch systeem in Noordwest Europa. De zeven Hanzesteden in de IJsseldelta, Twente en de Achterhoek doen er goed aan de blik te richten op het Oosten en met name buurland Duitsland. Daar spelen dezelfde bedreigingen en problemen (vergrijzing, krimp, het verdwijnen van traditionele maakindustrie) als in Oost Nederland. Door gerichte investeringen neemt de werkgelegenheid in de dienstverlening en creatieve industrie in de Duitse deelstaten toe. ‘Erfgoed wordt gekoesterd, de creatieve industrie groeit en door ouderwets vakmanschap te koppelen aan high tec en robottechnologie komt een economische transitie op gang. We moeten ons meer op het Oosten richten’
Harry Webers is één van de vele sprekers op het Hanzecongres. ‘Oost Nederland heeft haar economische toekomst zelf in de hand, en verdient beslist een plek in de economische top van Europa. We kunnen veel meer bereiken met onze Hanzementaliteit, onze Hanze-spirit, door meer van eigen kracht, lef, ouderwets zakelijk vertrouwen!’

Tonnen handelswaar
Wat is dan toch die Hanze-spirit? Je moet inderdaad wel lef hebben om in de vroege middeleeuwen met een simpel houten scheepje van pakweg 15 meter lengte van Kampen naar Tallinn te zeilen. Met een ruim vol handelswaar, verpakt in tonnen, de roodwitte wimpel in top de gevaarlijke zeeën over. De  narigheid lag overal op de loer; niet alleen de elementen waren baas over leven en dood, er waren kapers op de kust die het voorzien hadden op de rijke ladingen granen, vis, hout, bier, wijn en laken. Kreeg je als doorgewinterde piraat zo’n Koggeschip te pakken, dan was je voor de rest van je middeleeuwse leven ‘binnen’. En was de handelsmissie mislukt.

Veiliger reizen
Samenwerken was het idee van het Hanzeverbond tussen de steden aan de handelsroutes naar het oosten. Dat werd besloten op de eerste vergadering in Lübeck aan de Oostzee in 1356. De Duitse Hanze werd een machtig netwerk van handelssteden dat zich uitstrekte over Duitsland, Nederland, België, de Baltische Staten, Scandinavie en Polen. Daarbinnen probeerde het stedenverbond zoveel mogelijk de handelsbelemmering te slechten. Het Hanzenetwerk dreef ook handel met partners buiten het gebied, bijvoorbeeld met Londen en zelfs met Spaanse steden.

Hanzesferen
Door samen te werken konden zij de kosten drukken, veiliger samen reizen, op grotere schaal inkopen of verkopen en zich wapenen tegen grillen en willekeur van kapers en landsheren. In Nederland liggen de belangrijkste Hanzesteden aan de rivier de IJssel. De binnensteden en kades van Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen ademen nog altijd de sfeer van het rijke Hanzeverleden. Maar ook in kleinere stadjes, zoals Hasselt of Doesburg is de erfenis van de Hanze nog te vinden. In de zestiende eeuw ging de Hanze teloor. De Oostzeehandel werd door andere steden geregeerd, Amsterdam en Antwerpen namen posities in en de Nederlandse handel raakte steeds meer georiënteerd op de wereldzeeën en gebaseerd op de exploitatie van koloniën.  Door de verschuiving van de economische relaties in Europa verloren de IJsselsteden hun prominente positie.

Oostzee- en binnenhavens belangrijker
Tegenwoordig lijkt er weer een andere dynamiek op gang te komen. De Oostzeehavens worden steeds belangrijker, zo benadrukt hoogleraar haveneconomie Bart Kuipers. ‘De wereld is economisch gezien en ook qua vervoersstromen drastisch aan het veranderen. Denk aan de vlucht van de internetaankopen; er komen massa’s goederen uit China, zeecontainers vol die zorgen voor de bevoorrading van de binnenvaart rondom Oostzeehavens. Je ziet nu dat havens als Rotterdam en Antwerpen verliezen lijden, terwijl de havens van Gdansk en Piraeus booming zijn.’ Dan krijgen binnenhavens ook nieuwe betekenis; ze worden belangrijker voor de landelijke en regionale economie; ze hebben de toekomst zegt Kuipers, zeker als de laatsten gecombineerd worden met biobased businessparken die ingericht zijn op de circulaire economie. Recycling van goederen speelt daarbij een grote rol.

Reden te meer voor gemeenten om het imago van binnenhavens op te vijzelen. ‘Binnenhavens zijn nu soms nog rommelige terreintjes die weinig aanzien genieten bij bestuurders en bewoners. Terwijl de economische activiteiten van zo’n plek van cruciaal belang kunnen zijn’  Ook Kuipers spreekt op het Hanzecongres.
Leren van elkaar
De provincie Overijssel organiseert het congres. Commissaris van de Koning Ank Bijleveld vindt het een eer dat de Hanzedagen in Overijssel plaatsvinden. “De Hanze keek en kijkt over grenzen heen. Dat is nog steeds actueel. Problemen stoppen niet bij de grens.  Het thema van de Hanzedagen is Water verbindt. Dat gaat over handel, maar ook over Klimaatverandering, de stijgende zeespiegel. Zaken die voor inwoners van de Hanzesteden actueel zijn en waar je samen oplossingen voor zoekt.”

Gedeputeerde Bert Boerman –met in zijn portefeuille o.a. water- zegt daarover: ‘In één dag krijgen congresgangers ongelofelijk veel informatie over waterveiligheid en klimaat in relatie tot andere disciplines. We kunnen veel van elkaar leren, daarvoor komen we bij elkaar.’ Wat dat betreft deelt Boerman met trots de recente Oost-Nederlandse ervaringen met waterveiligheid. ‘Ruimte voor de Rivier’, de ingrijpende veiligheidsmaatregelen voor steden langs de IJssel, dwingt internationaal de aandacht af.

Een challenge en een nieuw Charter
Tijdens de tweedaagse Hanseatic City Challenge bedenken studententeams uit verschillende steden een plan om hun omgeving te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. De finalisten pitchen hun plan tijdens het congres. Drie gerenommeerde partijen beoordelen met welk team ze in zee gaan. “Dat levert hopelijk nieuwe inzichten op. Het is een experiment om het op deze manier aan te pakken, maar ervaringen uit het verleden wijzen uit dat zo’n aanpak onverwacht creatieve oplossingen voor problemen op kan leveren. De praktijk moet het uitwijzen!” zegt Bert Boerman daarover.

Aan het eind van het congres wordt het Charter of Kampen ondertekend door vertegenwoordigers van Hanzesteden. Het Charter is een intentieverklaring om als Hanzesteden meer samen te werken qua kennisontwikkeling en –deling rondom waterveiligheid en klimaatadaptatie. Op dit moment hebben zich al twintig Hanzesteden aangemeld voor het Charter – variërend van Zutphen tot het Poolse Krakov, van Greifswald tot Kuldiga in Letland. De provincie Overijssel is samen met Kampen initiatiefnemer.