Al 20 jaar de nieuwssite voor Genemuiden!
28 maart 2024 t’ Olde Staduus
Agenda
Van Dijk Heftrucks (tijdelijk)

Het verschrikkelijke lot van ‘Genemuider’ Joden

Geplaatst op: 6 mei 2015

Met een foto de verschrikkelijke gevolgen van de Tweede Wereldoorlog duidelijk maken. Dat gebeurde dinsdagavond in De Meente. De bomvolle zaal zag een foto van het vijftigjarig huwelijksfeest van het echtpaar Herschel. Een imposant familietafereel met veel aanwezigen. Na de pauze toonden Harrie Rietman en Wout van Olst dezelfde foto met dan alleen nog de overlevenden van de oorlog. Slechts zeven Herschels blijven gespaard.

Dat de oorlog zeventig jaar na dato nog steeds leeft, bleek op de avond van SCEG en Stichting De Meente. Meer dan honderdvijftig mensen luisteren naar het verhaal van die Joodse familie met Genemuider roots. “Waarom ze hierheen kwamen is onduidelijk: een Joodse slager in een toen al protestants Genemuiden”, zegt Rietman in het begin van zijn lezing. Niet alle mysteries konden tijdens het onderzoek van hem en Van Olst worden ontrafeld.

Desondanks runt Herschel van 1879 tot 1916 een slagerij aan de Hasselterdijk. Samen met zijn echtgenoot krijgt hij acht kinderen Ze bezoeken de synagoge in Zwartsluis of Hasselt, want Genemuiden heeft geen Joodse gemeenschap. Op zaterdag verricht Herschel geen arbeid. Aanwezigen in de zaal vertellen dat Genemuidenaren op sabbath de lichten in huize Herschel ontsteken. Iemand anders weet dat Herschel elke week een koe slachtte waar heel Genemuiden van at.

Hasselterdijk

De familiegeschiedenis voert terug naar Polen, vertelt Rietman. Tabakshandelaar Herschel verhuist aan het einde van de 18e eeuw van daaruit naar Amersfoort. Hij gaat om met de belangrijke families van Nederland, waaronder de Oranjes. Een eeuw later komen Hartog Herschel en zijn echtgenote Betje Rosenbaum in beeld. Vanuit Meppel verkassen ze naar Genemuiden. Ze wonen respectievelijk aan de haven, de Langestraat en de Hasselterdijk 101, op een deel wat nu de Simondsstraat heet. Onder meer op een foto uit 1900 komt Hartog Herschel voor. Veel Genemuidenaren staan op straat, Herschel staat er tussen met hoofdbedekking én een slagersmes in zijn hand.

Rietman vertelt daarna de geschiedenissen van de acht kinderen. Die verlaten Genemuiden stuk voor stuk en komen onder meer in Eibergen, Dinxperlo, Arnhem, Haarlem en Amsterdam terecht. Ze zijn ook slager, veehandelaar, werken in het ziekenhuis of krijgen andere beroepen. Bijzonder is een krantenadvertentie waarin Hartog en Betje het huwelijks van twee dochters aankondigen, ze trouwen op dezelfde dag. De advertentie is in dialect geschreven. “Onvervalst Gaellemuunigers”, zegt Rietman.

Als het nest is leeggelopen, verhuist het echtpaar Herschel naar Zwolle. Daar vervolgen ze hun vrome leven. De Herschels zijn trouwe bezoekers van de synagoge en zijn geliefd in en buiten Joodse kringen, zo blijkt uit verschillende berichtgevingen. In 1929 vieren ze hun gouden huwelijksfeest. Op voor die periode hoge leeftijd overlijden ze in 1935 en 1938. De verschrikkingen die hun kinderen moeten ondergaan blijven hen bespaard, al hebben ze vanwege de tijdsgeest in de wereld wellicht al wel een voorgevoel over wat komen gaat.

Massamoord

Na een pauze en een uitleg van de Zwolse Rebecca Hamburger over Joodse gebruiken, vertelt Rietman de geschiedenis van de Herschels verder. Hij is dan beland bij de zwartste historie van modern Europa. De nazi’s voeren Joden naar de vernietigingskampen in Midden- en Oost-Europa. Ook de meeste Herschels vertrekken via Westerbork daar kampen met namen als Auschwitz en Sobibor. Bijna niemand ontkomt aan de ongekende massamoord. 104.000 Nederlanders overlijden, slechts vijfduizend keren er terug.

Toch weten zeven Herschels uit handen van de Duitsers te blijven. Onder hen Jack, die in de Achterhoek op een zolder van een katholieke pastorie de oorlog overleefde. Jack is ondertussen 93 jaar en woont in Australië. Bijzonder is dat twee nazaten van Herschels die de oorlog overleefden dinsdag aanwezig waren in De Meente. Een daarvan is een kleindochter van zoon Isaac Herschel, de andere van Levie Herschel. Andrea Herschel vertelde in De Meente via haar echtgenoot dat ze aanvankelijk een beetje boos was over de aandacht voor haar familie in Genemuiden. Ze wordt op die manier ongevraagd herinnerd aan het verleden. “Maar uiteindelijk ben ik dankbaar. Hier is een monument voor mijn familie ontstaan.”

De avond in De Meente werd besloten met een indrukwekkend meegezongen Wilhelmus. Nog tot 27 juni is er in het Historisch Centrum een expositie over de familie Herschel te zien. Hieronder een film met fragmenten van de inleiding van Harrie Rietman.

Gepubliceerd door Erik Driessen
Van Dijk Containers 500