Wat gebeurde er tijdens de verkiezingen van 1935

(door Harrie Rietman) Dinsdag 14 Mei 1935 om ongeveer half elf meldde Klaas Huisman, machinist van het stoomgemaal aan de Kamperzeedijk, zich schoorvoetend op het gemeentehuis aan de Langestraat in Genemuiden. Het was de dag van de kandidaatstelling voor de gemeenteraadsverkiezingen, die zouden worden gehouden op 19 juni. Klaas was de lijsttrekker van een nieuwe politieke groepering in Genemuiden, de Christelijke Arbeiderspartij, die voor het eerst aan gemeenteraadsverkiezingen zou deelnemen.

Onbekend met alle regels van de kandidaatstelling liet Klaas de lijst zien aan een ambtenaar. 28 handtekeningen prijkten er onder de lijst… meer dan genoeg om geaccepteerd te worden maar… van die handtekeningen waren er 20 met potlood geschreven en 8 met inkt. Om vooral zeker van zijn zaak te zijn, stelde Klaas de geldigheid van de handtekeningen aan de orde. De ambtenaar, aan wie deze vraag gesteld werd, ook niet op de hoogte van alle details van de kieswet, twijfelde en verwees door naar de voorzitter van het Hoofdstembureau, burgemeester Hamer.

En vanaf dat moment wordt het schimmig… Hamer zal later verklaren dat hij de lijst niet heeft geweigerd. Hij beweerde ook te hebben gezegd dat de Kieswet geen onderscheid maakte tussen handtekeningen in inkt of met potlood. In ieder geval heeft hij de zorgen van de arme Huisman niet weggenomen want die verdween even later, met de lijst onder de arm, weer naar buiten. Het was die dag regenachtig weer en ‘de menschen zijn niet naar de werkverschaffing’, zo meende hij. Hij zou ze thuis wel treffen en voor de zekerheid met inkt laten tekenen. Bereidwillig gaf burgemeester Hamer nog een blanco exemplaar van de kandidatenlijst mee… Anders werd het zo’n knoeiboel!

Klaas woonde en werkte niet in de kern van Genemuiden en daarom werd afgesproken dat twee kiezers, Bruintjes en Tuinman, zouden zorgen voor het inleveren van de lijst. Dat inleveren zou die middag moeten gebeuren voor vier uur. Waar het precies fout is gegaan blijft gissen, maar de beide brave lieden verkeerden in de veronderstelling dat het gemeentehuis tussen twee en vier ’s middags gesloten was en meldden zich, iets over vier, met de ondertekende kandidatenlijst op het gemeentehuis.

Nu was burgemeester Hamer, die eerder niet tegen Huisman gezegd had dat, naar de letter van de wet, de oorspronkelijke lijst volstrekt rechtsgeldig was, ineens onverbiddelijk. Te laat was te laat… De kandidatenlijst werd op maandag 20 Mei door het hoofdstembureau, onder voorzitterschap van de burgemeester, ongeldig verklaard. (N.B. het verhaal gaat zelfs dat de burgemeester vanuit het gemeentehuis, de beide arbeiders wel door de Langestraat heeft zien ijsberen, wachtend tot het vier uur zou zijn).

Door de Christelijke Arbeiderspartij werd nog beroep ingesteld bij het College van Gedeputeerde Staten van Overijssel. Ook dit beroep mocht niet baten; wat ook door Huisman werd betoogd, de kille letter van de wet had hier het laatste woord.

Dat jaar werden de gemeenteraadsverkiezingen gehouden zonder Christelijke Arbeiderspartij. Dat dat invloed heeft gehad op de verkiezingsuitslag is wel zeker; zo werd de SDAP de tweede partij van Genemuiden met maar 23 stemmen minder dan de ARP. Vier jaar later haalde diezelfde SDAP maar nauwelijks de helft van de stemmen van 1935.

En burgemeester Hamer? Van de doden niets dan goeds, wordt in zo’n geval vaak gezegd, maar wat de man gedreven heeft tot zijn toch weinig sympathieke manier van handelen blijft een raadsel. Hij wist immers dat Huisman ruim op tijd met een geldige lijst op het stadhuis was verschenen? Wat maakte dan dat hij van die tijdsoverschrijding van tien minuten zo’n probleem maakte? Speelde zijn politieke voorkeur (ARP) een rol? Wilde hij bij zijn eerste gemeenteraadsverkiezingen (Hamer werd in 1934 burgemeester van Genemuiden) het allemaal strikt volgens de regels doen? We weten het niet maar wat we wel weten is dat de Christelijke Arbeiderspartij pas in 1939 een herkansing zou krijgen.

Harrie Rietman