Zandloper uit Hervormde kerk na 130 jaar teruggevonden

Sta je zo’n driehonderd jaar terug als predikant op de preekstoel. De preek is al een tijdje gaande. Hoe weet je dan, in een tijd met nauwelijks zak- en al helemaal geen polshorloges, hoe lange tijd je nog hebt voor de bediening van het Woord? Daarvoor staat op de kansel een handig instrument: een zandloper.

Van 1861 – 1865 woont J. Vermeer in de Genemuider pastorie. In die periode verdwijnt de achttiende-eeuwse zandloper van de preekstoel in Genemuiden en ook de Ravenstein Bijbel uit 1637. Deze laatste wordt weggedaan, omdat een nieuwe kanselbijbel wordt aangeboden. Men schenkt ds. J. Vermeer de oude. Hij doet het oude boek in 1890 over aan de ‘Vereniging tot beoefening van Overijssels Regt en Geschiedenis’ (VORG) voor de antieke kamer in het Geschiedkundig Overijsselsch Museum. Op de een of andere manier is de Bijbel in de jaren tachtig van de twintigste-eeuw in het bezit van een inwoner in Drachten. Deze is bereid om tot verkoop over te gaan. Zodoende kan de gemeente Genemuiden het oude kerkboek voor f 4750,-  overnemen. Ter gelegenheid van de opening van de Oudheidkamer wordt het oude kerkboek op 24 september 1982 in bruikleen aan het museum afgestaan.

Het verhaal van de zandloper, die in het kerkgebouw van voor de brand in 1882 aan de preekstoel hing, kent eveneens een bijzonder verloop. Ds. Vermeer heeft het Genemuider tijdglas kennelijk in zijn bezit en neemt het mee. Korte tijd later is hij predikant in Zwolle (1868-1904). Daar brengt hij de zandloper in voor de grote tentoonstelling ter gelegenheid van de vijfentwintig jarig bestaan van de VORG in 1882. Vier jaar later schenkt hij het historisch stukje kerkinterieur aan het Geschiedkundig Overijsselsch Museum met de vermelding dat de zandloper ‘tot 1863 op de preekstoel te Genemuiden gebezigd werd.’ Vervolgens verdwijnt het in 1890 met een notitie op een briefje: ‘Geschonken door ds. J. Vermeer’, maar zonder inventarisnummer en verdere informatie, in het depot. Het is daardoor niet in de inventarislijst terug te vinden en raakt zo’n honderddertig jaren buiten beeld.

Maar in 2013 komt G.J. Westhoff tijdens het onderzoek voor het schrijven van het boekje ‘Renaissance tafel Genemuiden’ over de oude raadstafel uit Genemuiden (1645) de zandloper tegen in een catalogusoverzicht. Sindsdien werp hij zo nu en dan zijn hengel uit. Ook bij de heer W. van Coeverden, secretaris van de VORG. Die onthoudt de vraag. En bij de verhuizing van het Stedelijk Museum in Zwolle komt in het voorjaar van 2021 de oude kanselzandloper opeens uit een oude opbergdoos tevoorschijn. Nog diezelfde dag gaat er een mailbericht en een mooie foto naar Genemuiden.

Het blijkt een prachtig exemplaar, vermoedelijk van zwart gebeitst perenhout. Het oorspronkelijke glaswerk lijkt er nog in te zitten, wat een zeldzaamheid is. Voor zo’n zandloper geldt: Hoe forser, hoe ouder. Deze gaat inderdaad terug naar de achttiende eeuw. Gelijk rijst dan de vraag: ‘Is de bronzen of koperen zandloperhouder die aan de preekstoel hing misschien nog ergens?’ Het zou natuurlijk fantastisch zijn, wanneer die beugel bij iemand op zolder tevoorschijn komt.

De afgelopen anderhalve eeuw leidde het voor Genemuiden bijzonder historisch object een slapend bestaan in een Zwolse museumdoos. Dat heeft hem ongeschonden de tijd doorgebracht. Voor die tijd hing het op een prominente plaats aan de kansel in het midden van de Genemuider gemeenschap en werd het zondag aan zondag door een duizend koppige menigte ‘bewonderd’. Is het anno 2021 niet een uitdagende vraag of dit sierlijke gebruiksvoorwerp niet een soortgelijke bestemming kan krijgen?