Schaamte over lot zes miljoen Joden

Geke Mateboer presenteerde onlangs ‘Voor ons komt de bevrijding te laat’, het schokkende relaas over het lot van Joodse families uit Hasselt in de Tweede Wereldoorlog. Een boek dat veel losmaakt én waarvan de verkoop goed loopt. Een Genemuider versie is volgens de schrijfster ‘het onderzoeken waard’. Voorlopig ligt in ieder geval het boek over de Hasselter Joden in de Genemuider boekwinkels.

Waarom vond jij dat dit boek er moest komen?

“Er was nauwelijks iets bekend over het lot van de joodse families uit Hasselt. In Hasselt Historiael (blad van de Historische Vereniging Hasselt) waren wel losse stukken opgenomen, er was een stukje gewijd aan de joden in “Uit de Ashkolk der vergetelheid” van Jos Mooiweer en Wim Coster, en ouder S. Laansma ‘Joodse gemeenten in de Kop van Overijssel’.

Toch had ik niet eerder het idee voor een boek totdat ik bij Bernard Marcus over de vloer kwam en de geschiedenis van zijn familie hoorde.

Toen kwamen er allerlei documenten tevoorschijn, brieven, verslagen, foto’s en daardoor kregen de mensen een gezicht. Toen kon ik eigenlijk niet meer terug. Omdat ‘het boek’ er nog niet was – en er niet eerder aanstalten was gemaakt door anderen had ik het gevoel dat het er nú moest komen. Ook omdat de tijd dringt: er zijn steeds minder ‘getuigen’. Mijn inspiratiebron was mijn overbuurman Cassien Kracht (ook van Joodse kom-af) die nog veel wist te vertellen over de oorlogsjaren. Hij overleed helaas eind vorig jaar, maakte ‘het boek’ niet meer mee en dat onderstreept nog eens de urgentie.”

Wat zijn de reacties ?

“Die zijn heel positief. De presentatie van het boek was heel ontroerend en waardevol. Een zaal bomvol mensen. Je voelde: iedereen die daar was wilde aandacht schenken, gedenken, de zaken in evenwicht brengen. Want dat evenwicht was er nog niet. De vermoorde joodse medeburgers in Hasselt hebben in het openbaar onvoldoende aandacht gekregen. Hun namen werden niet genoemd, hun sporen uitgewist. Dat heeft allerlei redenen gehad, maar het is goed dat deze Hasselters nu een gezicht hebben gekregen, dat ze hun rechtmatige plaats in de samenleving hebben. Belangrijk was ook dat burgemeester Bilder, als representant van het lokale bestuur, op een authentieke manier zijn excuses aanbood voor de in het verleden gemaakte fouten.

Het allerbelangrijkste was dat de familie, de nabestaanden recht werd gedaan. Want er waren overlevenden ondanks dat vrijwel de hele Hasselter joodse gemeenschap werd uitgeroeid. Een optelsom leert dat er meer dan honderd joodse mensen, mannen, vrouwen, kinderen, met hun roots in Hasselt, werden vermoord. De tak van Bernhard Marcus kon voortbestaan dankzij de onderduik van Leo Marcus. Het is de nazi’s niet gelukt. Op dit moment leven Bernard en zijn zus Jet Marcus, hun kinderen en hun kleinkinderen. Voor hen is het ontzettend belangrijk dat hun familiegeschiedenis is opgeschreven. Dat de stukjes van de puzzel bijeen zijn gebracht en dat hun voorouders een gezicht en een plek hebben gekregen. “

Zit er een Genemuider link in het verhaal?

“In Genemuiden woonden in 1940 voor zover bekend geen joden meer. Toch waren er wel relaties. Zo woonde er voor de oorlog een joodse familie in Cellemuiden en kunnen ouderen zich nog volop joodse kooplieden en handelaren herinneren. Het zou beslist de moeite waard zijn eens te onderzoeken hoe Genemuiden omging met zaken als verzet, onderduik en collaboratie.:

Zou dit boek ook over Genemuiden geschreven kunnen worden?

“Dat zou dan een ander soort boek worden. Niet direct over joodse slachtoffers. Mijn grootvader Johannes Mateboer (grondlegger van het bedrijf Joh. Mateboer Ezn. BV) werd na de oorlog opgepakt omdat hij tijdens de oorlogsjaren de fabriek draaiende hield door producten aan de Duitsers te leveren. Daar had hij zijn eigen motivaties voor, onder andere zorgen dat zijn personeel niet naar Duitsland hoefde en de boel bleef draaien. Het zou interessant zijn om dat eens uit te diepen. Wat ik geleerd heb van schrijven over de oorlog is dat dingen voor 90% van de Nederlanders nooit zwart of wit waren. De middenmoot was niet goed, en niet fout. Waarschijnlijk niet anders als nu.

Maar wat mij blijft verbijsteren is het feit dat er 6 miljoen joden werden vermoord vanwege het feit dat ze joods waren. Dat dát heeft kunnen gebeuren. Dat er percentsgewijs vanuit Nederland de meeste joden werden vermoord – daar schaam ik mij voor. Het boek “Voor ons komt de bevrijding te laat” vertelt iets over acht mensen, van die zes miljoen.”