Een nieuwe toekomst voor religieus erfgoed

Wat te doen met leegstaande kerkgebouwen in Overijssel? Soms is sloop onvermijdelijk, zoals de Grote Kerk in Nijverdal die in 2018 moest wijken voor de bouw van een zorgcentrum. Maar soms is het mogelijk een nieuwe bestemming te vinden. Denk aan de Broerenkerk in Zwolle die een nieuw leven kreeg als boekhandel. De provincie Overijssel stimuleert het nadenken over deze vraagstukken, en krijgt daarbij advies én bijval van classispredikant Klaas van der Kamp uit Kampen.

Het vraagstuk rondom de ‘herbestemming van religieus erfgoed’ zoals de zoektocht eigenlijk heet treft ook Overijssel – hoewel minder hard dan landelijk denkt Klaas van der Kamp. Landelijk moet voor veertig tot vijftig procent van de kerkgebouwen een nieuwe bestemming worden gezocht. ‘Ik schat in dat voor de Protestantse kerken in Overijssel het ergens rond de twintig procent ligt, voor de Rooms-Katholieke kerken nog iets hoger.’ De invulling van dat vraagstuk is heel divers. Zo gaat het om soms eeuwenoude kerkgebouwen in de Hanzesteden of om naoorlogse kerkgebouwen in nieuwbouwwijken. En er zit wel eens verschil in de emotie tussen Protestantse en Katholieke kerkgebouwen denkt Van der Kamp. ‘De benadering is verschillend vanuit die twee stromingen; aan de achterkant komen ze weer bij elkaar. Maar het gaat in alle gevallen om maatwerk.’

Gebouwen met een ziel

Zoeken naar een nieuwe functie voor een leegstaande kerk vraagt om veerkracht en aandacht, denkt Klaas van der Kamp. ‘Kerkgebouwen zijn bij uitstek gebouwen die het langste meegaan, vaak vormen ze letterlijk het middelpunt van een dorp of stad. Het zijn de eeuwen die meekijken.’ Zomaar een winkel erin vestigen gaat te ver volgens hem. ‘Een bouwmarkt zie ik toch graag op het bedrijventerrein.’ Liever ziet de predikant dat er wordt gezocht naar een herbestemming die past bij de gemeenschap er omheen. ‘Een gebouw heeft een ziel, maar dan heb je ook de ziel van de gemeenschap die je probeert bij elkaar te brengen. Je kunt ook een religieus cement hebben.’

Kerkenvisie

De meeste gemeenten in Overijssel hebben inmiddels een aanvraag gedaan voor het samenstellen van een ‘kerkenvisie’; een landelijk geldpotje waarmee gemeenten aan de slag kunnen om leegstaand religieus erfgoed in kaart te brengen. De provincie ziet dat belang ook, en dringt aan op het gebruik van het netwerk en kennisuitwisseling.

Na de pandemie

De classispredikant uit Kampen is niet pessimistisch over de toekomst van de kerken en hun stenen erfgoed. ‘We zitten in een transitietijd. Maar het hoeft niet slecht uit te pakken voor de kerk. Straks kunnen we zeggen zoals dat zo mooi heet in het dialect; we hebben het veur mekaere. En hoe je dat ook schrijft of uitspreekt, de betekenis is hetzelfde; we hebben het gedaan voor jou, maar ook mét jou.’