Biestemerk, zuivelfabriek en boerenleenbank

Deel acht van de terugblik van oud-gemeentesecretaris Dirk Onderweegs. Die vertelt een uit Amerika teruggekeerde Genemuidenaar over de veranderingen in zijn geboortestad tussen 1945 en 1952. Dit keer onder meer over de Biestemerk, de Boerenleenbank en de Zuivelfabriek.

Biestemerk

Alvorens dit boerenpraatje te beëindigen wil ik nog even iets zeggen over onze jaarlijkse veemarkt ofwel de Biestemerk. Sinds jaar en dag werd deze markt telken jare gehouden op de 3^e dinsdag van oktober. In de na-oorlogse jaren rees tegen deze datum nogal verzet wegens de toenemende concurrentie van de Zuidlaarder markt. Dit heeft ertoe geleid dat de gemeenteraad in 1949 de markt verzet heeft naar de 2^e woensdag van oktober. Toen ook deze datum in de praktijk bezwaren bleek te ontmoeten heeft de raad haar andermaal verzet en wel naar de 4^e woensdag. Doch ook hiervan kan gezegd worden: alle verandering is nog geen verbetering, want ook deze laatste datum viel niet in de smaak zodat men ten einde raad maar weer tot de oude historische datum is teruggekeerd.

Zuivelfabriek

Ook het 40 jarig bestaan van de boerenleenbank en het 50 jarig jubileum van de zuivelfabriek mag niet onvermeld blijven. Op 1 november 1948 was het 50 jaar geleden dat de Coöperatieve Zuivelfabriek Genemuiden haar werk begon. De vereniging werd opgericht op 23 december 1897 met als eerste bestuur de heren B.J. van Dalfsen, W. v.d. Haar en G.S. Verhoek en als eerste directeur G.Rollema. In 1936 is de tegenwoordige directeur G. Westhoff benoemd. Aanvankelijk werd uitsluitend boter gemaakt doch reeds in 1901 werd aan het bedrijf een kaasmakerij verbonden. Het bedrijf is in de loop van een halve eeuw van een eenvoudig boterfabriekje uitgegroeid tot een volledige melkproductenbedrijf dat in de loop der jaren haar producten vele malen op tentoonstellingen en keuringen zag bekroond.

Boerenleenbank

Bij notariële akte van 5 juni 1908 werd de Coöperatieve Boerenleenbank opgericht. De initiatiefnemers waren burgemeester P. van Vleuten, B.J. van Dalfsen Bzn, gemeentesecretaris R. van Rees, H.T. Oostenbrug, L. van Agen, G. Verhoek Jzn en J. Visscher Wzn. Aanleiding tot de oprichting was de toentertijd bestaande grote behoefte aan een instelling die op billijke voorwaarden aan de landbouwbedrijven kredieten kon verschaffen. Zulke instellingen bestonden in het begin dezer eeuw nog niet en de landbouwers waren dientengevolge vaak gedwongen op zeer bezwarende voorwaarden geld op te nemen. De heer H. Van Dalfsen, die vanaf 1933 als kassier aan de bank was verbonden, is in 1950 opgevolgd door zijn zoon Hendrik.

Industrie

Al pratende waren wij in het hartje van de fabriekswijk aangeland waar de slag van de spoelen uit alle richtingen tot ons doordrong. “Ik behoef u niet vragen of het bedrijfsleven nog al bloeit” merkte mijn gast op. “Toch is het lang niet meer zo als een paar jaar terug” antwoorde ik. De plaatselijke kokosindustrie is over haar hoogtepunt heen en is op haar retour. De meeste bedrijven hebben reeds een deel van hun personeel moeten ontslaan terwijl enkele kleine bedrijfjes reeds geheel stilliggen. Deze klap hadden wij reeds een paar jaar eerder verwacht doch het Korea conflict deed onze industrie weer een tijdje opleven. Het is niet te ontkennen dat zij in de laatste jaren een enorme vlucht heeft genomen. In vergelijking met 1939 is het aantal machines enige malen verdubbeld terwijl vanaf 1945 verschillende bedrijven met dubbele ploegen werkten, d.w.z. 18 uur per etmaal in bedrijf waren. In 1946 dreigde een conflict met het college van rijksbemiddelaars over de lonen. Onze industrie is in haar loonvaststelling gebonden aan de C.A.O. De naleving dezer overeenkomst liet nog wel eens wat te wensen over, althans in de ogen van het zo-even genoemde college. Een compromis werd bereikt door de instelling van een zogenaamde commissie van toezicht bestaande uit twee werknemers. Twee werkgevers en een onpartijdige voorzitter. Ik heb het genoegen gehad tot heden deze functie te mogen waarnemen.

Deze commissie heeft gelukkig een drastisch ingrijpen van het college van rijksbemiddelaars weten te voorkomen. Mede door haar bemiddeling heeft een twaalftal van de grootste industriëlen een raadgevend efficiency bureau in de arm genomen ter verkrijging van wetenschappelijk verantwoorde tarieven voor de wevers. Aanvankelijk leek het of de nieuwe tariefberekening een kleine revolutie in de arbeidswereld zou gaan ontketenen doch bij de invoering ervan bleken de bezwaren nagenoeg alle ongegrond te zijn. Juist door de nieuwe tarifering verkreeg elke arbeider een loon dat in alle opzichten was afgestemd op zijn prestatie en op de aard van zijn werk, hetgeen voorheen niet kon worden gezegd. De verminderde afzetmogelijkheid van de producten, eensdeels ten gevolge van verzadiging van de binnenlandse markt, anderdeels van de door het buitenland, in het bijzonder Engeland, getroffen invoerbeperkingen, heeft ertoe geleid dat zeker een paar honderd arbeiders elders emplooi hebben moeten zoeken. Een paar jaar geleden scheen dat een nieuwe industrie, nauw verwant aan de bestaande, in deze gemeente zou worden gevestigd. Een combinatie van enkele industriëlen had namelijk een complete vezelverwerkingsfabriek gekocht en zocht daarvoor een geschikte vestigingsplaats. In afwachting van de definitieve vestiging werd in onze plaats een proeffabriek gebouwd die nog steeds in werking is. Of de grote fabriek hier of ergens elders zal worden gebouwd is echter nog een vraag en een geheim waarover geen nadere bijzonderheden zijn te verkrijgen. De industriestraat uitwandelende sloegen wij de Oosterkaai in waar het gezicht op de vele, in de haven liggende woonarken, onze gedachten bepaalde bij de oorzaak van deze vorm van huisvesting.

Groene Kruis

Voor het Groene Kruis gebouw staande deelde ik mijn vriend mede dat in 1948 het wijkgebouw een grondige vernieuwing en uitbreiding had ondergaan. Het hiervoor benodigde kapitaal is, naar ik meen, geheel en spontaan door de burgerij bijeengebracht. Ten behoeve van het consultatiebureau voor zuigelingen heeft men thans de beschikking over een ruime wachtkamer, een keurige kleedkamer en een onderzoekkamer voor de dokter. Zuster Kramer, die een kleine dertig jaren in volle toewijding zich aan de arbeid van het Groene Kruis heeft gegeven, is op 1 januari 1949 opgevolgd door Zr. E. vanden Berg. De voorzitter, de heer R. de Groot, die vele jaren lang als zodanig de vereniging heeft gediend, heeft onlangs zijn functie moeten neerleggen wegens gezondheidsredenen en is opgevolgd door het hoofd van de Gereformeerde Gemeenteschool, de heer Van Vulpen. Het dagelijkse bestuur wordt thans gevormd door genoemde heer Van Vulpen,     H. Mulder, secretaris en W. Heutink als penningmeester.

Wout van Olst